ผมขอเขียนเกี่ยวกับปรัชญาทางวิทยาศาสตร์หน่อยนะครับ ผมขอถามอาจารย์ว่า “รังสีของแสง” (ลูกศรที่แสดงทิศการเดินทางของแสง) เป็น “สิ่งที่มีอยู่จริง” หรือเป็น “สิ่งสมมติ”
หากอาจารย์ตอบว่า รังสีของแสงเป็นสิ่งที่มีอยู่จริง อาจารย์คงมีแนวคิดแบบ Realism ครับ แต่ถ้าอาจารย์ตอบว่า รังสีของแสงเป็นเพียงสิ่งที่นักวิทยาศาสตร์สมมติขึ้น อาจารย์ก็คงมีแนวคิดแบบ Instrumentalism ครับ
แนวคิดทั้งสองแบบนี้ต่างกันอย่างไร คำตอบคือว่า แนวคิดแบบแรก (Realism) เชื่อว่า ความรู้ทางวิทยาศาสตร์เป็นสิ่งที่มีอยู่จริงครับ แล้วนักวิทยาศาสตร์เป็นผู้ที่ค้นพบสิ่งเหล่านั้น ดังนั้น ไม่ว่าใครจะค้นพบก็ตาม สิ่งที่ถูกค้นพบต้องเหมือนกัน แต่แนวคิดแบบหลัง (Instrumentalism) เชื่อว่า ความรู้ทางวิทยาศาสตร์เป็นสิ่งที่นักวิทยาศาสตร์สมมติขึ้นครับ ทั้งนี้เพื่อเป็นเครื่องมือในการบรรยายและอธิบายปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ แต่การสมมตินี้ไม่ใช่การสมมติขึ้นลอยๆ นะครับ นักวิทยาศาสตร์ใช้หลักฐานเชิงประจักษ์ ร่วมกับความรู้ ประสบการณ์ จินตนาการ และความคิดสร้างสรรค์ครับ
ในปัจจุบัน เราจะเชื่อกันว่า ความรู้ทางวิทยาศาสต์ (เช่น รังสีของแสง) เป็นสิ่งที่นักวิทยาศาสตร์สมมติหรือสร้างขึ้นครับ ทั้งนี้เพื่อช่วยให้มนุษย์เราเข้าใจปรากฏการณ์ทางธรรมชาติต่างๆ เช่น การสะท้อนของแสง การหักเหของแสง การกระเจิงของแสง และอื่นๆ อีกมากมาย
รังสีของแสงเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงหรือไม่นั้น มนุษย์เราคงไม่สามารถทราบได้ครับ เพราะแสงไม่เคยแสดงตัวในรูปแบบของลูกศรให้เราสังเกตเห็นสักครั้ง เราเองต่างหากที่เขียนลูกศรเพื่อแทนแสง อันที่จริงแล้ว คำถามว่า “รังสีของแสงเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงหรือไม่” นั้นเป็นคำถามที่เกินขอบเขตความสามารถของมนุษย์ที่จะตอบได้ครับ มนุษย์เรารู้เพียงแค่ว่า เราสามารถใช้รังสีของแสงในการบรรยาย อธิบาย และทำนายปรากฏการณ์ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับแสงได้อย่างสอดคล้องกับผลการสังเกตของเราเท่านั้น ดังนั้น รังสีของแสงจึงเป็น “แบบจำลอง” ที่นักวิทยาศาสตร์สร้างหรือสมมติขึ้นครับ
อาจารย์ที่สนใจเกี่ยวกับ Realism vs Instrumentalism สามารถหาบทความเรื่อง “The effect of teachers’ language on students’ conceptions of the nature of science” มาอ่านเพิ่มเติมได้ครับ สาระหลักของบทความนี้เกี่ยวกับการใช้ภาษาของครู ซึ่งเป็นการศึกษาว่า การใช้ภาษาของครูนั้นสื่อความหมายว่า ความรู้ทางวิทยาศาสตร์เป็นของจริงหรือเป็นสิ่งสมมติ
หมายเหตุ: ผมได้ัรับการเตือนจากน้องที่หวังดีว่า การนำบางส่วนในงานวิจัยมาใส่ไว้ในเว็บอาจเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ ดังนั้น ผมจึงขอหลีกเลี่ยงการกระทำดังกล่าว ไม่งั้นผมคงได้นอนคุกแน่ๆ ครับ